رکن‌الدین محمد بن علی استرابادی غروی جرجانیجُرْجانی، رکن‌الدین محمد بن علی بن محمد استرابادی حلی نجفی‌غروی، متکلم ، اصولی و از علمای امامی سده‌های ۷ و ۸ ق/۱۳ و ۱۴م است. ۱ - زندگینامهاز منابع موجود اطلاعات دقیقی از زندگی جرجانی به دست نمی‌آید. تاریخ خاتمۀ برخی از آثارش سالهای ۶۹۷ و ۷۲۸ق را نشان می‌دهد. [۱]
آقابزرگ، الذریعة، ج۱، ص۶۳.
[۲]
آقابزرگ، الذریعة، ج۲، ص۴۲۳.
وی مدتی در حله بود و نزد علامۀ حلی (د ۷۲۶ق/۱۳۲۶م) به دانش‌اندوزی پرداخت. [۳]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج۹، ص۴۲۵، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۹۵۹م.
از تنوع عناوین آثارش برمی‌آید که از علوم مختلف زمانۀ خویش بهرۀ کافی داشته است. در مقدمۀ ناشر بر قواعد الاحکام علامۀ حلی [۴]
مقدمۀ ناشر بر قواعد الاحکام علامۀ حلی، ج۱، ص۲۶، قم، ۱۴۱۳ق.
و همچنین در مقدمه بر نهایة الاحکام او، [۵]
مهدی رجایی، مقدمه بر نهایة الاحکام علامۀ حلی، ج۱، ص۹، قم، ۱۴۱۰ق.
نام جرجانی در زمرۀ شاگردانی نقل شده که از وی اجازۀ روایت یافته‌اند.۲ - معاصرینجرجانی با خواجه نصیرالدین طوسی (د ۶۷۲ ق) قریب العصر بود و نسبت به آثار وی اظهار شیفتگی می‌کرد، چندان که خواجه را افضل المحققین و رئیس‌العلماء و الحکماء المتبحرین می‌خواند و می‌گوید: «کتب بسیاری از تألیفات پیشینیان را که در علوم مختلف ساخته‌اند، مطالعه کـردم و هیچ‌یک را بـه مـانند کلام خواجـه نـدیدم. جرجانی شخصیت علامۀ حلی و کیفیت درس و بحث او را نیز سخت ستوده است. [۶]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج۹، ص۴۲۵، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۹۵۹م.
۳ - آثارآثار : جرجانی نویسندۀ پرکاری بوده است، چندان که در یکی از دست‌نوشته‌های خود فهرست آثار خود را بیش از ۳۰ عنوان ذکر کرده است. [۷]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج۹، ص۴۲۶، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۹۵۹م.
جرجانی بسیاری از آثار نصیرالدین طوسی را به زبان عربی بازنگاشت و آثار علامۀ حلی را شرح کرد. ۳.۱ - الابحاث فی تقویم الاحداثاز متون به یادگار مانده از او می‌توان به الابحاث فی تقویم الاحداث اشاره کرد. وی در این کتاب در عین حال که به اثبات امامت ائمه اثنا عشری ، اثبات غیبت امام زمان و رد شبهات مربوط به آن پرداخته است، عقاید زیدیه را نیز در این باب رد کرده است. [۸]
آقابزرگ، الذریعه، ج۱، ص۶۳.
نسخه‌ای از این کتاب در کتابخانۀ آستان قدس موجود است. [۹]
آستان قدس، ف، ج۱، ص۱۵، فهرست.
۳.۲ - ترجمۀ اوصاف الاشرافترجمۀ اوصاف الاشراف نصیرالدین طوسی از دیگر آثار بر جای ماندۀ جرجانی است. اوصاف الاشراف رسالۀ مختصری است در اخلاق و قواعد اهل سیر و سلوک . دو نسخه از متن عربی این کتاب به شماره‌های ۱۲۰ و ۱۲۱ در کتابخانۀ آستان قدس رضوی و نسخۀ دیگری از این کتاب در کتابخانۀ دانشگاه تهران موجود است. [۱۰]
محمدتقی مدرس رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی، ج۱، ص۴۵۸، تهران، ۱۳۳۴ش.
۳.۳ - غایـةالبادئغایةالبادئ یکی دیگر از آثار جرجانی است. این کتاب شرح مبادئ الاصول علامۀ حلی است که حاصل تلاش سالهای نخست فعالیت اوست (۶۷۹ ق). [۱۱]
عمررضا کحاله، معجم‌المؤلفین، ج۱۰، ص۴۶، دمشق، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
این کتاب در زمان حیات علامه به پایان رسید و جرجانی آن را به نام عمیدالدین ابوطالب عبدالمطلب حسینی شرح کرد. [۱۲]
آقابزرگ، الذریعه، ج۱۶، ص۱۰.
[۱۳]
آقابزرگ، الذریعه، ج۲۴، ص۳۹۷.
دو نسخه از این کتاب در کتابخانۀ آستان قدس رضوی به شماره‌های ۲۹۲۰ و ۲۹۲۱ موجود است. [۱۴]
آستان قدس، ف، ج۱، ص۴۱۶، فهرست.
نسخه‌هایی از این کتاب با عنوان نهایة البادئ در دست است و از این‌رو، برخی به خطا آن را به کس دیگری منسوب کرده‌اند. [۱۵]
آقابزرگ، الذریعه، ج۲۴، ص۳۹۷.
۳.۴ - ترجمه فصول نصیریهجرجانی کتاب فصول نصیریۀ خواجه نصیرالدین طوسی را نیز ترجمه کرده است. نویسنده چنان‌که خود ذکر می‌کند، پس از فراغت از تألیف کتاب الابحاث به ترجمۀ آن پرداخته است. فصول کتاب مختصری در اصول عقاید است و جرجانی در ابتدای ترجمه پس از ستایش کتاب می‌گوید: «بر خود واجب دیدم کتاب را از پوشش لباسهای پدری‌اش درآورده، و آن‌را در کسوت لباسهای عربی جلو‌ه‌گر سازم تا دانش‌پژوهان عرب نیز از آن بهره‌مند گردند». [۱۶]
اعجاز حسینی کنتوری، کشف الحجب و الاستار، ج۱، ص۱۱۸-۱۱۹، قم، ۱۴۰۹ق.
نسخه‌ای از این کتاب در کتابخانۀ آستانۀ قدس به شمارۀ ۸۱۷ [۱۷]
آستان قدس، ف، ج۱، ص۶۶۳، فهرست.
و دو نسخۀ دیگر در کتابخانۀ وزیری یزد در مجموعه‌های شمارۀ ۲۲۷۹ و ۲۴۸۷ موجود است. [۱۸]
محمد شیروانی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ وزیری، ج۱، ص۱۲۲۹، یزد، ۱۳۵۸ش.
[۱۹]
محمد شیروانی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ وزیری، ج۱، ص۱۳۱۳، یزد، ۱۳۵۸ش.
پس از ترجمۀ جرجانی مقداد بن عبدالله سیوری از متکلمان سدۀ ۹ق شرحی بر ترجمۀ جرجانی با عنوان الانوار الحلالیة فی شرح العضول النصیریة به نام جلال‌الدین حسینی آوی نگاشت. آقابزرگ نسخه‌ای از آن را به خط احمد عرفی که در ۸۹۸ ق کتابت شده، در کتابخانۀ حسینیه نجف یافته است. همچنین نسخه‌ای از این شرح در کتابخانۀ آستان قدس موجود است. [۲۰]
محمد جرجانی، مقدمه بر ترجمۀ اوصاف الاشراف نصیرالدین طوسی، ج۲، ص۴۲۳، نسخۀ خطی موجود در مرکز.
۳.۵ - الجبر و القدررسالۀ جبر و اختیار نصیرالدین طوسی از دیگر آثاری است که جرجانی آن را به نام الجبر و القدر ترجمه کرده و در مقدمۀ اوصاف الاشراف نیز بدان اشاره شده است. [۲۱]
محمد جرجانی، مقدمه بر ترجمۀ اوصاف الاشراف نصیرالدین طوسی، ج۲، ص۴۲۳، نسخۀ خطی موجود در مرکز.
از متن عربی نسخه‌ای در کتابخانۀ آستان قدس رضوی ضمیمۀ شم ۵۵۱ و نسخۀ دیگری در کتابخانۀ دانشگاه تهران موجود است. [۲۲]
محمدتقی مدرس رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی، ج۱، ص۵۴۸، تهران، ۱۳۳۴ش.
۳.۶ - ترجمه اخلاق ناصریاخلاق ناصری از دیگر کتابهایی است که جرجانی از آثار خواجه نصیرالدین طوسی به زبان عربی برگردانده است. ۳.۷ - ترجمۀ اساس الاقتباس و شرح ثمرۀ بطلمیوسبه ترجمۀ اساس الاقتباس و شرح ثمرۀ بطلمیوس خواجه نیز در مقدمۀ اوصاف الاشراف اشاره شده است. [۲۳]
محمد جرجانی، مقدمه بر ترجمۀ اوصاف الاشراف نصیرالدین طوسی، ج۲، ص۴۲۳، نسخۀ خطی موجود در مرکز.
[۲۴]
محسن امین، اعیان الشیعة، ج۹، ص۴۲۶، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۹۵۹م.
[۲۵]
عباس قمی، الفوائد الرضویه، ج۱، ص۵۷۷، تهران، ۱۳۲۷ش.
[۲۶]
محمدعلی مدرس، ریحانة الادب، ج۱، ص۴۰۳، تبریز، ۱۳۶۹ش.
۴ - فهرست منابع(۱) آستان قدس، ف، فهرست. (۲) آقا بزرگ، الذریعة. (۳) محسن امین، اعیان الشیعة، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۹۵۹م. (۴) محمد جرجانی، مقدمه بر ترجمۀ اوصاف الاشراف نصیرالدین طوسی، نسخۀ خطی موجود در مرکز. (۵) مهدی رجایی، مقدمه بر نهایة الاحکام علامۀ حلی، قم، ۱۴۱۰ق. (۶) محمد شیروانی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ وزیری، یزد، ۱۳۵۸ش. (۷) عباس قمی، الفوائد الرضویه، تهران، ۱۳۲۷ش. (۸) عمررضا کحاله، معجم‌المؤلفین، دمشق، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م. (۹) اعجاز حسینی کنتوری، کشف الحجب و الاستار، قم، ۱۴۰۹ق. (۱۰) محمدعلی مدرس، ریحانة الادب، تبریز، ۱۳۶۹ش. (۱۱) محمدتقی مدرس رضوی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، ۱۳۳۴ش. (۱۲) مقدمۀ ناشر بر قواعد الاحکام علامۀ حلی، قم، ۱۴۱۳ق. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جرجانی، رکن الدین»، ج۱۷، ص۶۴۹۰. رده‌های این صفحه : اصولیان شیعه | تراجم | علمای شیعه | علمای قرن هشتم | علمای قرن هفتم | متکلمین شیعه
|